باز تعریف هویت بسیجی و تعمق و تدبر در فهم آن یکی از ضروری‌ترین نیازها و وظایف مهم نسل امروز بسیج در آستانه آغاز دهه چهارم انقلاب اسلامی است که بدون توجه به آن، نگرش بسیجی در معرض تهدید خطرات و آفات جدی قرار خواهد گرفت. بی‌شک از آنجا که بسیجیان فرزندان عزیز و صالح رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) و شاگرد خلف ایشان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هستند، برای رسیدن به شناختی حقیقی از معنای بسیجی و مولفه‌ها و شاخصه‌های هویت‌‌بخش نگرش بسیجی، باید به سراغ آراء و نظرات ایشان رفت و کلام این دو بزرگوار را مرور نمود. با مرور آراء و نظرات ایشان می‌توان موارد زیر را به عنوان مهمترین شاخصه‌های نگرش بسیجی برشمرد:
١- اهل ارتباط با خدا
اولین شاخص در توصیف بسیجیان، ارتباط ویژه‌ای است که بین ایشان و خداوند متعال وجود دارد. بسیجی با خدامحوری آغاز می‌شود و دیگر شاخصه‌های آن نیز شاخه‌ای از ریشه آن است. به واقع روح و جوهره نگرش بسیجی با توحید و وحدانیت و ارتباط با خالق هستی آغاز می‌شود و کار و تلاش برای رضای اوست که معنا می‌یابد. رهبر معظم انقلاب اسلامی در وصف بسیجیان می‌فرماید:
"یک ویژگی این است که در بسیج ملت ایران، مایه‌ی اصلی، ارتباط با خداست. جوان بسیجی یا هر قشری از قشرهای آن؛ یعنی مرد و زن و پیر و جوان بسیجی، دارای یک ارتباط معنوی و صمیمی با خداست. این، مایه‌ی اصلی کار است. آن عاملی که موجب می‌شود انسان در میدان‌ها خسته نشود، یاد خداست. آن نیرویی که انسان را در مقابل همه‌ی قدرت‌ها با قوت کامل نگه می‌دارد، توکل به خداست. اگر توکل و اعتماد به خدا و ارتباط با خدا بود، حرکت مردمی و بسیجی، حرکتی پایدار و ماندگار خواهد بود. و اگر نبود، یک هیجان و اشتعال در برهه‌ای از زمان پیدا می‌شود، ولی باقی نمی‌ماند و از بین می‌رود. شما اگر نگاه کنید، در دنیا کشوری را با خصوصیات کشور ایران پیدا نخواهید کرد که توانسته باشد در مقابل آن همه دشمن بایستد، بر آنها غالب شود، موانع را بردارد، راه خود را بگشاید، و در جهت اهداف خود حرکت کند. غالباً در کشورها، در انقلاب‌ها و در حرکت‌‌های عمومی، به خاطر فشارها و معامله‌گری‌ها، انحراف پیدا شده است. آن چیزی که تا امروز، این حرکت را در ایران اسلامی این‌طور مستقیم به سمت هدف هدایت کرده است، همین ایمان شما، ارتباطتان با خدا و روحیه‌ی دعا و تضرعی است که در نیروهای بسیجی ما وجود دارد. این، همان دعای کمیلی است که شما مقید بودید و هستید بخوانید. این، همان نماز جمعه‌های شماست. این، همان توسلات و توجهات شما به ائمه علیهم‌السّلام است. و این پیوند و رابطه‌ی معنوی است که همه چیز را حفظ کرده است. این، یک خصوصیت است که در جاهای دیگر نیست، و باید آن را حفظ کنید."(٢٧/٨/٧١)
٢- اهل اخلاص در عمل
شاخص دیگر برای شرح نگرش بسیجی اخلاص است. بدین معنا که عمل جهادی و حضور بسیجیان در صحنه نه برای کسب قدرت و یا منافع شخصی و مادی و یا رضایت دیگران، بلکه تنها مبتنی بر انجام وظیفه و کسب رضای الهی صورت می‌گیرد. در این نگرش، اگر عملی مبتنی بر اخلاص صورت نگیرد، بی‌ارزش بوده و پذیرفته نخواهد بود.
حضرت امام(ره) در شرح ویژگی‌های بسیجیان می‌فرماید: "بسیج لشکر مخلص خداست که دفتر تشکل آن را همه مجاهدان از اولین تا آخرین امضا نمودهاند. من همواره به خلوص و صفای بسیجیان غبطه میخورم و از خدا میخواهم تا با بسیجیانم محشور گرداند، چرا که در این دنیا افتخارم این است که خود بسیجیام." (٢/٩/٦٧)
رهبر معظم انقلاب اسلامی با یادکردن از اخلاص به عنوان شاخصه رفتار بسیجی می‌فرمایند: "من به شما عزیزانم عرض کنم که یکی از برجسته‌ترین خصوصیاتی که ما برای فرد بسیجی قائل هستیم، عبارت است از صفا و خلوص. اخلاص و معنویت بسیجی و ارتباط با خدا در بسیجی، یک خصوصیت عمده است." (٥/٩/٧٦)
٣- اهل کار برای رضای خدا
بسیجی برای خدمت طلب مزد نداشته و منتی بر جامعه ندارد. بسیجی در عمل جهادی خود با خدا معامله کرده است و ارزش و اجر کار او قابل پرداخت با پاداش‌های دنیوی نیست.
آیت‌الله خامنه‌ای در این زمینه فرموده است: "شرط دیگر این است که در مقابل این حرکت و کار، از کسی مزد نخواهد. مزد، مربوط به جایی است که کسی از بیرون به ما انگیزه می‌دهد - این کار را بکن، این پول را بگیر - وقتی ما از درون و عمق جان و از عشقمان انگیزه می‌گیریم، از چه کسی می‌خواهیم مزد بگیریم؟ مزد دادن، تحقیر ماست؛ تحقیر انسانی است که از درون دارد می‌جوشد. اینها خصوصیات یک انسان بسیجی است؛ فرهنگ بسیج یعنی این." (٥/٣/٨٤)
٤- اهل گمنامی و بی نشانی
بسیجی از آنجا که رفتارش را با اخلاص و تنها برای خدا انجام می‌دهد، منطقی است که به دنبال نام و نشان نبوده و از هرگونه شهرت و تبرج دوری گزیند. به همین خاطر است که حضرت روح الله(ره) در وصف بسیجیانش چنین می‌سراید: "بسیج میقات پابرهنگان و معراج اندیشه پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام و نشان در گمنامی و بی‌نشانی گرفتهاند." (٢/٩/٦٧)
این گمنامی و بی‌نشانی در اظهارات رهبر معظم انقلاب نیز چنین برجسته شده است: "حتّی در میدان‌های علمی در عرصه‌های علمی، جوانان مؤمن که خصوصیتشان همین است که مؤمناند، دنبال نام و نشان نیستند، از همه‌ی ظرفیت استفاده می‌کنند؛ هدف هم آرمانهای نظام اسلامی است. معنای بسیجی این است."(٤/٩/٨٨)
٥- اهل حضور در صحنه
یکی از مهمترین شاخصه‌های نگرش بسیجی، مساله حضور در صحنه است. بسیجی عارفی عزلت‌نشین نیست که تنها به ذکر و خودسازی فارغ از اجتماع زیست کند، بلکه عارفی است مجاهد که با تیزبینی و بصیرت همواره در صحنه حاضر است. او در صحنه است تا حافظ ارزش‌ها باشد و به تعبیر رهبر عزیزمان "بسیجی باید در وسط میدان باشد تا فضیلت‌های اصلی انقلاب زنده بماند." (٢٢/٤/٧١)
به واقع بسیجی باحضور در صحنه معنا می‌یابد و لاغیر! البته این حضور، خود ابعاد و وی‍ژگی‌هایی دارد که بدان باید توجه شود:
١-٥- دائمی: این حضور موقت نیست و ساعت و زمان و دوره نمی‌شناسد و همیشگی و دائمی است. و به تعبیر امام خامنه‌ای: "انتظاری که امام از بسیج داشت، آمادگی و حضور دائمی بود؛ زیرا بسیج، پشتوانه‌ی اصلی انقلاب است."(٦/٤/٦٨)
٢-٥- فراگیر: این حضور البته گستره و مرز نمی‌شناسد و در هر جا و هر میدانی که برای دفاع از انقلاب اسلامی بدان نیاز باشد حضور دارد. به تعبیر کامل‌تر: "بسیج، یعنی حضور در میدان‌هایی که نظام اسلامی، وظیفه‌ی انسانی و الهی و نیازهای کشور، حضور او را در آن میدان‌ها لازم می‌داند و او را به آنها فرا می‌خواند. بسیجی، هر یک از آحاد ملت است که در هرجایی که به حضور او نیاز هست، آماده باشد." (٢١/٨/٨٠)
٦- اهل عمل مجاهدانه
مؤلفه دیگری که ماهیت تلاش و کوشش بسیجی را از دیگر تلاش‌ها و فعالیت‌های مشابه متمایز می‌سازد، آن است که تلاش بسیجی عملی جهادی است که برای مقابله با اقدامات دشمن و مهار ترفندهای آن صورت می‌گیرد. به واقع عمل بسیجی جهدی خالی از جهت و تلاشی بدون هدف نیست، بلکه مبارزه‌ای است عملی برای مقابله با دشمن و دفاع از اسلام و آرمانهای انقلاب اسلامی. به فرموده حکیم فرزانه انقلاب اسلامی: "معنای بسیج، توأم کردن ایمان و عمل است؛ عمل مجاهدانه، نه صرفاً عمل شخصی. از نظر اسلام، ایمان مجرد از عمل، یک حداقل است. ایمان کامل و ایمان حقیقی آن ایمانی است که با جهاد در میدان عمل همراه باشد. "و الّذین امنوا و هاجروا و جاهدوا فی سبیل اللَّه و الّذین آووا و نصروا اولئک هم المؤمنون حقّا"؛ (انفال: ٧٤) مؤمن حقیقی آن کسی است که ایمان را با جهاد و هجرت و نصرت همراه می‌کند. تشخص بسیجی به این است. این فکر غلط و انحرافی که ما ایمان را منهای عمل و منهای جهاد، برای تقرب الی اللَّه کافی بدانیم، این آیه و آیات زیادی آن را رد می‌کنند. بسیج، قائم به همین است که ایمان همراه با عمل، آن هم عمل مجاهدانه باشد." (٢/٨/٨٩)
مبتنی بر نظر معظمله "هر دانشجویی با هر سلیقهی سیاسی، اگر پایبند به ارزش‌های انقلاب و آمادهی حضور در عرصهی مبارزهی فرهنگی و سیاسی با استکبار و ایادی آشکار و نقابدار آن است، می‌تواند در خیل بسیجیان دانشگاه و عضوی از بسیج دانشجویی باشد." (١٤/٧/٧٧)
٧- اهل زندگی شهادت طلبانه
عمل مجاهدانه توام با خطراتی است که مجاهد فی سبیل الله آن را پیش از آغاز حرکت انتخاب کرده و به جان خریده است. به واقع زندگی مجاهدانه با نوعی "مرگ آگاهی" همراه است و اوج و کمال خودرا در "شهادت در راه خدا" تعریف می‌کند. به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی: "بالاترین خطر برای انسان، جان باختن است. در مکتب بسیج، نام این جان باختن "شهادت" است. شهادت بالاترین ارزش عاشورایی انسان و بالاترین ارزش در معیار ارزش‌های معنوی است. در روایت وارد است: "فوق کل ذی برّ برٌّ حتی یقتل الرّجل فی سبیل‌اللَّه"؛ بالاتر از هر فضیلتی، ارزشی و معنویتی، ارزش دیگری وجود دارد، تا وقتی که فرد به شهادت می‌رسد، که بالاترین ارزشهاست. آن معنای جهاد است و این معنای شهادت است... جهاد و شهادت، دو فصل بزرگ حرکت بسیجی است" (٢/٦/٨٤)
٨- اهل تلاش عاشقانه و مومنانه
شاخصه مهم در بررسی نگرش بسیجی آن است که حضور در میدان مقابله با دشمنان از روی اجبار و اکراه نیست، بلکه نوعی حرکت عاشقانه و مخلصانه است که از روی شوق و ایمان، و اراده، انتخاب شده است. چرا که "فرق است بین آن نیروهایی که به عنوان وظیفه‌ی سازمانی وارد میدان دفاع می‌شوند، با نیروهایی که به دنبال وظیفه‌ی ایمان و عشق و به دنبال دستور قاطع عواطف برخاسته از اعماق جان وارد میدان می‌شوند. این بسیج است." (٦/١٠/٧٨)
"آری، بسیج مدرسهی عشق است، و در همه‌ی میدان‌های دشوار، فقط حضور عاشقانه و مخلصانه است که می‌تواند پرچم حق و عدل و راستی و ایمان را به اهتزاز درآورد و جنود شیطان را منهزم سازد." (١٤/٧/٧٧)
"تفکر بسیجی ترکیبی است از ایمان عمیق، تلاش مخلصانه، هشیاری در شناخت دشمن، گذشت و ایثار در برابر دوست، و ایستادگی و مقاومت شجاعانه و خستگیناپذیر ... و این است آن حقیقت والایی که امام بزرگوار ما به خاطر آن، بسیجی بودن را افتخار خود میدانست." (١٤/٧/٧٧*
٩- صاحب اراده و همت بلند
یکی دیگر از مؤلفه‌های که موجب ممتاز شدن بسیجی در جامعه اسلامی و موفق بودن آن در همه عرصه‌هایی که ورود می‌یابد است، آن است که حرکت بسیجی مبتنی بر همت و اراده بلند شکل می‌گیرد. جهان‌بینی و تربیت بسیجی از او انسانی با همت ساخته که در برابر سختی ها تاب می‌آورد و تلاش و مبارزه را بر عافیت‌طلبی ترجیح می‌دهد. رهبر معظم انقلاب اسلامی این شاخصه بسیجی بودن را چنین شرح می‌دهد: "همه آماده نیستند از راحتی و حضور پای بخاری گرم در زمستان یا کولر خنک در تابستان صرف‌نظر کنند؛ همه حاضر نیستند برای خودشان دشمن بتراشند؛ همه حاضر نیستند در یک راه دشوار عرق بریزند و سنگلاخ‌ها را بنوردند؛ انسانی با همت و با اراده می‌خواهد. پس عزم و اراده‌ی کار کردن و گذشت از راحتی و آسایش هم یک شرط است." (٥/٣/٨٤)
و می‌افزاید: "بسیج یعنی انسان باهمتی که غیرت دینی و دانایی فکری و نیازشناسی و ابتکار و جوشش ذهنی و خلاقیت دارد و وارد میدان می‌شود."
١٠- پیشرو بودن و خط شکنی
ویژگی ممتاز دیگر بسیج پیشرو بودن است. جرات و جسارت حضور در عرصه‌هایی که تا به حال کسی بدان وارد نشده است، تنها برای اراده‌های بلندی ممکن است که دل در گرو ایمان الهی داشته و از غیر خدا ترسی ندارد. و در این میان بی‌شک بسیج خط شکن میادین خطرناک و عرصه‌های درنوردیده نشده است و این حقیقتی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی بدان چنین اشاره می‌کنند: "بسیجی یک فرهنگ است و اگر بخواهیم این فرهنگ را در یک جمله تعریف کنیم، باید بگوییم پیشرو بودن در همه‌ی عرصه‌های اساسی زندگی" (٥/٣/٨٤)
ایشان در جایی دیگر می‌افزایند: "بعد از دوران جنگ هم در همه‌ی حوادث، بسیج جلودار بوده است، پیشرو بوده است، خط شکن بوده است. اگر بحث اقتدار سیاسی و ایستادگی سیاسی مطرح بوده، این جریان عظیمِ بسیج مردم در سرتاسر کشور این شعار را تثبیت کردند، به رخ دنیا کشیدند؛ اگر بحث فرهنگی بوده است، اگر بحث سازندگی بوده است، چقدر در سرتاسر این کشور کارهای عظیم به وسیلهی نیروهای بسیجی انجام گرفت." (٤/٩/٨٨)
١١- دغدغه‌مندی و مسئولیت‌پذیری
یکی دیگر از شاخصه‌های نگرش بسیجی دغدغه‌مندی و مسئولیت پذیری است. بسیجی فردی عافیت‌طلب و غیر مسئول در قبال جامعه نیست. بسیجی از کنار معضلات و نابسامانی‌ها به سادگی نمی‌گذرد، بسیجی دردمندی است که کمبودها و تبعیض‌ها خواب راحت را از او گرفته و او را به میدان مبارزه با آن کشانده است.
"یک سیاستمدار بسیجی، یک نظامی بسیجی، یک دانشجوی بسیجی، یک روحانی بسیجی، یک کشاورز بسیجی، یک کارگر بسیجی، یک محقق و دانشمند بسیجی، یک استاد بسیجی، از همه‌ی قشرها یک بسیجی، آن کسی است که مقدورات و امکان خود را در راه هدف‌های عظیم این ملت به میدان می‌آورد؛ خود را سهیم می‌کند؛ خود را مسؤول می‌داند و مایل نیست کنار بنشیند، تا دیگران تلاش کنند، او هم نگاه کند؛ یا آن‌جایی که سودمند است، سودش را ببرد؛ و یا تا یک گوشه‌اش ساییده شد، بنا کند به ایراد گرفتن و اعتراض کردن؛ این‌جور انسان هم در جامعه داریم؛ بسیجی آن کسی است که این‌گونه نیست." (٧/٩/٨٤)
و همین روحیه بسیجی است که او را به عنوان یک عدالت‌خواه در جامعه، میدان‌دار مبارزه با فقر و فساد و تبعیض می‌کند. به فرموده رهبری: "بسیجی عدالت‌طلب است. عدالت‌طلبی فقط این نیست که انسان شعار عدالت‌طلبی بدهد؛ نه، باید این را واقعاً بخواهد. عدالت‌طلبی به این نیست که انسان رودرروی کسی بایستد و بگوید تو عدالت‌طلب نیستی؛ نه، این، ساز و کار دارد. باید جامعه به نقطه‌یی برسد که سیاست‌های عدالت‌طلبانه در آن طراحی شود و دستگاه اجرایی طوری باشد که سیاست‌های عدالت‌طلبانه فرصت عملیاتی شدن و اجرایی شدن پیدا کند." (٥/٣/٨٤)
١٢- آرمان‌خواهی توام با عمل‌گرایی
بسیجی آرمان‌گراست و به دنبال تحقق آرمانهای الهی در جامعه است، اما نه آرمان‌گرایی که تنها در شعارگرایی تجلی کند. بلکه آرمان‌گرایی که برای دستیابی به اهداف و آرمانها با تدبیر و عقلانیت و توجه به مقتضیات زمان و ضرورت‌ها و واقعیت‌های جامعه، برای تحقق آرمانها برنامه‌ریزی و تلاش می‌کند. به همین خاطر است که رهبری در تبیین ویژگی بسیج می‌فرمایند: "بسیج یعنی حرکت عظیم ملت ایران، همراه با آگاهی؛ احساس آمیخته‌ی با عقلانیت؛ حرکت و عمل آمیخته‌ی با مبنای فکری؛ عمل‌گرایی همراه با آرمان‌گرایی و دیدن افق‌های دوردست؛ اینها مجموعه‌یی است که ذهنیت و هویت بسیج را تشکیل می‌دهد."(٢/٦/٨٤)
١٣- اهل بصیرت
مؤلفه دیگر بسیجی آن است که اهل فهم و صاحب بصیرت است. به معنای آن که وضعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خود را می‌شناسد و با تکیه بر شاخصه‌ها و آموزه‌های اسلامی، می‌تواند پدیده‌های سیاسی- اجتماعی را فهم کند و مورد ارزیابی قرار دهد. بصیرت مطلوب بسیج از ایمان وی حاصل شده است و به واقع "ایمان روشن، ایمان بابصیرت... همان چیزی است که بسیجی به آن متمیز است." (٢/٩/٧٧)
مبتنی بر رهنمودهای رهبر انقلاب اسلامی "بسیج نه به پول وابسته است، نه به عنوان و جاه و جلال وابسته است، نه به دستور از بالا وابسته است. معیار بسیج، بصیرت است و ایمان. ایمان از دل او می‌جوشد، او را به کار وادار می‌کند؛ بصیرت هم به او تفهیم می‌کند که چگونه حرکت کند، معیارها را چگونه تشخیص بدهد، راه را چگونه طی کند. این معنای بسیجی است." (٤/٩/٨٨)
به فرموده حکیم بزرگ انقلاب اسلامی: "اساس بسیج در جمهوری اسلامی، بر آگاهی است. در این‌جا نظام جمهوری اسلامی هرگز نخواسته است عده‌ای بیایند و چشمهایشان را ببندند و با اطاعت کورکورانه و بی‌خبر از آنچه که اتفاق می‌افتد، به میدان بروند و اسلحه‌ها را بکشند و بنای جنگیدن بگذارند. این را ما نخواستیم. جمهوری اسلامی و امام این جمهوری - رضوان و رحمت خدا بر او - عکس این حرکت کردند. ملت ما با آگاهی راه‌افتاد، میدان را انتخاب کرد و در آن میدان جنگید." (٢٧/٨/٧١)
البته بصیرت داشتن مفهومی متغیر است که بطور مستمر باید تقویت شود و بر بصیرتمان افزوده شود. لذا یکی از توصیه‌های مهم رهبری به بسیجیان افزایش بصیرت بوده است. معظمله در یکی ازدیدارها به بسیجیان چنین توصیه می‌کند:
"جوانان عزیز! بسیجیان عزیز! هر جای کشور که هستید، این بصیرت را روزبه‌روز زیاد کنید. نگذارید بعضی از نیازهای مادی و مسائل کوچک، جلو بصیرتها را بگیرد. بصیرتتان را حفظ کنید و دشمنتان را بشناسید. دشمن، ترفندهای گوناگون دارد؛ و آن ملتی موفق می‌شود که فریب نخورد." (٢٧/٨/٧١)
١٤- دشمن شناس
دشمن‌شناسی، مولفه برجسته دیگری در نگرش بسیجی است. بسیجی از آنجا که جهان بینی خود را مبتنی بر آموزه‌های اسلام ناب محمدی(ص) شکل داده است، به دشمن و ترفندهای او بیش از دیگران حساس است. بسیجی کسی است که با چشمانی باز و هوشیاری تمام از دشمن غفلت نورزیده و خشم و کینه انقلابی خودرا برای مقابله با آن در سینه نگه داشته است. و همین رویکرد دشمن‌شناسانه بسیجیان است که بسیج را به خاری در چشم دشمن بدل ساخته است. حکیم دشمن شناس انقلاب اسلامی در وصف دانشجویان بسیجی می‌فرماید: "دانشجوی بسیجی کسی است که دشمن کمینگرفته را از یاد نمیبرد و غافلانه، خود و دانشگاه و کشورش را به دست تطاول دشمن نمیسپرد." (١٤/٧/٧٧)
این صف ممتاز در دیگر اقشار بسیج نیز نهادینه شده است و آن را "به مجموعه‌ای تبدیل کرده که دشمن را بیمناک و دوستان را امیدوار و خاطرجمع می‌کند." (٥/٩/٧٦)
١٥- نظم و انضباط
بی‌شک تحقق آرمانها بدون داشتن برنامه ریزی و نظم و انضباط محقق نخواهد شد. لذا بسیجی در عمل مجاهدی است که مبتنی بر نظم و انضباط حرکت می‌کند. البته از آنجا که تلاشگری معطوف به هدف است و برای تحقق آرمانها و دفاع ار ارزش‌ها با همه توان وارد میدان می‌شود، در صورت رسیدن به بن بست، راه‌های متعددی را مرور و بررسی می‌کند، و با اولین مانع در جا نزده و کناره گیری نمی‌کند. اما این بدان معنا نیست که ملزم به رعایت نظم و قانون نیست و البته دشمنان برای تخریب چهره بسیجیان، بسیج را به بی‌نظمی متهم می‌کنند. رهبر معظم انقلاب اسلامی در نفی این اتهام می‌فرمایند: "این فکر غلط باید از ذهنهای دیگران بیرون رود که بسیجی کسی است که مقررات را رعایت نمی‌کند؛ برعکس، آن کسی بسیجی‌تر است که مقررات را بیشتر رعایت می‌کند؛ به خاطر آن‌که این فرد بیشتر از همه برای نظام دل می‌سوزاند و مقررات، لوازم قطعی اداره‌ی درست نظام است." (٦/٤/٦٨)
١٦- اعتدال گرایی
مؤلفه دیگری که می‌توان از آن به عنوان یکی از شاخصه‌های رفتاری نگرش بسیجی یاد کرد، اعتدال‌گرایی است. به واقع با افراطی‌گری و تفریط‌گرایی نمی‌توان آرمانهای الهی را محقق کرد، چرا که راه به انحراف و انحطاط دارد. لذا رهبری معظم به بسیجیان توصیه می‌کنند: "افراط نباید باشد، تفریط هم نباید باشد. توجه کنید که افراط هم همان اندازه ضرر می‌زند که تفریط. عمل نکردن یقیناً مضر است، عمل افراط‌آمیز هم به همان اندازه مضر است؛ مراقب باشید." (٢/٨/٨٩)
١٧- فعال و با نشاط
مجموعه شاخصه‌های برشمرده از بسیجی یک انسان پرتحرک و بانشاط می‌سازدکه امیدوارانه و با توکل به خداوند متعال وارد عرصه‌های مختلف شده و به محیط نیز حرکت و حیات می‌بخشد. به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی: "اگر بتوانید بسیج را هرچه فراگیرتر کنید و دل‌های بیشتر و نشاطِ متراکم‌تری را وارد این صحنه‌ی عمل بکنید، آینده‌ی این کشور تضمین‌شده‌تر است. روحیه‌ی بسیجی یک روحیه‌یی است که اگر در هر نقطه‌یی و در هر قشری به‌وجود بیاید، در آنجا فعالیت و نشاط و حرکت و حیات را مضاعف و چند برابر می‌کند؛ این معنای بسیج است." (٧/٩/٨٤)
١٨- پاسدار خطوط فاصل
و کلام آخر اینکه فرهنگ بسیج را امام خامنه‌ای این‌گونه ترسیم می‌فرمایند: "بسیج سیاسى است، اما سیاست‌زده نیست، سیاسى‌کار نیست، جناحى نیست؛ بسیج مجاهد است، اما بى‌انضباط نیست، افراطى نیست؛ بسیج عمیقاً متدین و متعبد است، اما متحجر نیست، خرافى نیست؛ بسیج بابصیرت است، اما از خود راضى نیست؛ بسیج اهل جذب است - گفته‌ایم جذب حداکثرى - اما اهل تسامح در اصول نیست؛ بسیج غیور است، پاسدار خطوط فاصل است؛ بسیج طرفدار علم است، اما علم‌زده نیست؛ بسیج متخلق به اخلاق اسلامى است، اما ریاکار نیست؛ بسیج در کار آبادکردن دنیاست، اما خود اهل دنیا نیست. این شد یک فرهنگ. فرهنگ بسیجى یعنى آن مجموعه‌ى معرفت‌ها و روش‌ها و منش‌هایى که می‌تواند مجموعه‌هاى عظیمى را در ملت به وجود بیاورد که تضمین‌کننده‌ى حرکت مستقیم و پایدار اسلامى آن ملت باشند. این یک تفکر است؛ در ذهن هم نیست، در خارج و در عینیت وجود دارد."(٦/٩/١٣٩٠)
